ตามหลักของปฏิจจสมุปบาท – สมุทัย แสดงกระบวนการเกิดของความทุกข์ มาจากหลายสาเหตุ เริ่มตั้งแต่อวิชชา (ความไม่รู้ว่า กิเลสทำให้เกิดทุกข์ เพราะทำให้เวียนว่ายตาย-เกิด
| 1. เพราะเมื่ออวิชชาเป็นปัจจัย | 1.1 ดับทุกข์ที่ต้นทางของสาเหตุ ของความทุกข์ คือ อวิชชา โดยความรู้เกี่ยวกับละกิเลสทุกชนิด |
| 2. ทำให้เกิดการปรุงแต่ง (สังขาร) ทางจิต – ความคิดดี 🡪เป็นสุข และ – ความคิดไม่ดี 🡪เป็นทุกข์ | 2.1 สร้างมโนภาพในจิตทั้งคิดดีและคิดไม่ดี ดับทุกข์ โดยการคิดทำแต่เรื่องดี เพื่อจิตมีความสุข ซึ่งจะส่งผลให้รูปร่างกายเป็นสุขด้วย |
| 3. ทำให้เกิดการรับรู้ผ่านอายตนะต่างๆ (วิญญาณ) | |
| 4. อันเป็นเหตุให้ขันธ์ 5 (รูปนาม) ทำงาน รูปร่างกายและการปรุงแต่งจิต โดยมี “จิตเป็นนาย กายเป็นบ่าว” ทุกภพทุกชาติ | 4.1 จิตเป็นนาย กายเป็นบ่าว ฝึกจิตให้คิดแต่เรื่องดีๆ เพื่อนำทางให้รูปร่างกาย ทำดีตามจิต 🡪นำความสุขมาให้ / ดับทุกข์ |
| 5.ส่งผลทำให้อายตนะทั้งภายในและภายนอก (สฬายตนะ) ทำงานตามจิตสั่ง | |
| 6.รู้เท่าทันสัมผัส เกิดสัมผัส 6 (ผัสสะ) | |
| 7.ส่งผลให้เกิดความสุข ความทุกข์ เฉยๆ (เวทนา) | |
| 8.ส่งผลทำให้อยากมี (กามตัณหา) อยากเป็น (ภวตัณหา) อยากไม่มี (วิภวตัณหา) ซึ่งก็คือ กิเลสตัณหา | 8.1 ดับทุกข์ที่ใจ โดยการดับที่เหตุ คือกิเลสตัณหา 8.2 เลสตัณหาชนิดต่างๆ |
| 9.เป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดความยึดมั่นถือมั่น (อุปาทาน) | ความยึดมั่นถือมั่น (อุปาทาน) อยากเป็นเจ้าของ หาทางยึดมาเป็นของตัวเอง ได้ 🡪 สุข ไม่ได้ 🡪 ทุกข์ |
| 10.ส่งผลทำให้ ภพ | |
| 11.ส่งผลทำให้มีการเกิดใหม่ (ชาติ) | |
| 12.ผลที่ตามมาคือ ความแก่และความตาย (ชราและมรณะ) ผิดหวัง 🡪 ทุกข์ สูญเสียของรัก 🡪 ทุกข์ ทุกข์ |
| 1.วิชชา (ความรู้) อวิชชา ดับ เกิดวิชชา (ความรู้) | เรื่อง (ความรู้เรื่องความจริงตามธรรมชาติ) 1) กฎธรรมชาติ (ความจริง) 2) ไตรลักษณ์ (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา) 3) สิ่งใดมีเกิด ย่อมมีความดับเป็นธรรมดา |
| เกิดปัญญา รู้แจ้งแทงตลอด | |
| 2.สังขาร ดับ (ทั้งมีวิญญาณ และไม่มีวิญญาณ) | |
| 3.วิญญาณ ดับ | |
| 4.นามรูป ดับ | |
| 5.สฬายตนะ ดับ | |
| 6.ผัสสะ ดับ | |
| 7.เวทนา ดับ | |
| 8.ตัณหา ดับ | |
| 9.อุปาทาน ดับ | |
| 10.ภพ ดับ | |
| 11.ขาติ ดับ | |
| 12. ชรา มรณะ ดับ | |
| ดับทุกข์ หมดสิ้นอาสวะ (กิเลส) | |
| ไม่ต้องเวียนว่ายตาย |
| เมล็ดข้าว | จิตใจ |
| การงอกของเมล็ดข้าว 1.ห่อหุ้มด้วยเปลือก 2.สามารถนำข้าวเปลือกไปปลูก และงอกใหม่ และขยายพันธุ์ได้ | การเกิดความทุกข์ใจ 1.ห่อหุ้มด้วยกิเลส 2.กิเลสทำให้เกิด ตัณหาและอุปาทาน ซึ่งเป็นต้นเหตุของการเวียนว่ายตายเกิด ในวัฎสงสาร |
| การดับการงอกของเมล็ดข้าว 1.นำข้าวเปลือกไปสีเหลือเพียงข้าวสาร 2.ข้าวสารนำไปปลูกไม่สามารถ งอกเป็นต้นข้าว และขยายพันธุ์ไม่ได้ 3.หยุดการงอกใหม่ | การดับทุกข์ใจ 1.ขจัดกิเลสที่ห่อหุ้มจิตใจออกให้หมด เพื่อให้จิตใจสะอาดบริสุทธิ์ 2.ไม่เหลือกิเลสตัณหาและอุปาทาน ซึ่งทำให้วงจรการเวียนว่ายตายเกิด ในวัฎสงสารขาดลง 3.ไม่มีการเกิดอีกต่อไป 4.เป็นการดับทุกข์ถาวร |
