พระติสสเมตเตยยะ เป็นบุตรพราหมณ์ในกรุงสาวัตถี เดิมชื่อว่าติสสะ มีนามโดยสกุลว่าเมตเตยยะ รวมเป็นนามเดียวว่า ติสสเมตเตยยะ เมื่อมีอายุควรแก่การศึกษาเล่าเรียนแล้ว ได้ไปฝากตัวเป็นศิษย์เล่าเรียนศิลปวิทยา ในสำนักของพราหมณ์พาวรีผู้เป็นปุโรหิตของพระเจ้าปเสนทิโกศล ครั้นพราหมณ์พาวรี มีความเบื่อหน่ายในฆราวาสวิสัย จึงได้กราบทูลลาออกจากตำแหน่งปุโรหิต ออกบวชเป็นชฎิล ประพฤติพรตตามลัทธิของพราหมณ์ ตั้งอาศรมอยู่ที่ฝั่งแม่น้ำโคธาวารี เป็นอาจารย์ใหญ่บอกไตรเพทแก่หมู่ศิษย์ ติสสเมตเตยยมาณพ พร้อมกับมาณพอื่นได้ติดตามออกบวชด้วย และศึกษาศิลปวิทยาอยู่ในสำนักของพราหมณ์พาวรีนั้น
ครั้นต่อมา พราหมณ์พาวรีได้ทราบข่าวว่าพระโอรสของพระเจ้าศากยะ เสด็จออกทรงผนวช เป็นผู้ตรัสรู้เองโดยชอบ แสดงธรรมสั่งสอนประชาชน มีคนนับถือและเลื่อมใส ยอมตนเป็นสาวกปฏิบัติตามคำสั่งสอนเป็นจำนวนมาก พราหมณ์พาวรี ประสงค์จะสืบสวนให้ได้ความจริง จึงเรียกมาณพผู้เป็นศิษย์สิบหกคนมีอชิตมาณพเป็นหัวหน้า ผูกปัญหาให้คนละหมวดๆ ให้ไปทูลถามลองดู มาณพ ๑๖ คน ลาอาจารย์ แล้วไปเฝ้าพระศาสดา ที่ปาสาณเจดีย์แคว้นมคธ ทูลขอโอกาสถามปัญหา คนละหมวด อชิตมาณพทูลถามปัญหาเป็นคนแรก ๔ ข้อ
เมื่อจบการตอบปัญหาของอชิตมาณพแล้ว ติสสเมตเตยยมาณพจึงทูลถามปัญหาเป็นคนที่สองว่า "ใครชื่อว่าเป็น คนสันโดษ คือ มีความประสงค์เต็มบริบูรณ์ในโลกนี้ ใครไม่มีความอยาก ซึ่งเป็นเหตุดิ้นรนทะเยอทะยาน ใครรู้ส่วนข้างปลายทั้งสอง (คือ อดีตกับอนาคต) ด้วยปัญญาแล้วไม่ติดอยู่ในส่วนท่ามกลาง (คือ ปัจจุบัน) ใครเป็นมหาบุรุษ ใครล่วงความตาย อันผูกใจสัตว์ไว้ในโลกนี้ ดุจด้ายเป็นเครื่องเย็บให้ติดกันไปได้?" พระศาสดาทรงเฉลยว่า "ภิกษุผู้ประพฤติพรหมจรรย์ สำรวมในกามทั้งหลาย ปราศจากความอยากแล้ว มีสติระลึกได้ทุกเมื่อ พิจารณาเห็นโดยชอบ ดับเครื่องร้อนกระวนกระวายเสียได้แล้ว ชื่อว่าเป็นผู้สันโดษ คือ มีความประสงค์เต็มบริบูรณ์ในโลกนี้ ความอยากซึ่งเป็นเหตุดิ้นรนทะเยอทะยาน ของภิกษุนั้นไม่มี ภิกษุนั้นแล รู้ส่วนข้างปลายทั้งสองด้วยปัญญาแล้ว ไม่ติดอยู่ในส่วนท่ามกลาง เรากล่าวว่า ภิกษุนั้นแหละ เป็นมหาบุรุษ ภิกษุนั้นแล ล่วงความอยากอันผูกในสัตว์ไว้ในโลกนี้ ดุจด้ายเป็นเครื่องเย็บผ้าให้ติดกันไว้ได้"
ในที่สุดแห่งการตอบปัญหา ติสสเมตเตยยมาณพได้สำเร็จพระอรหัตผล (ก่อนอุปสมบท) เมื่อมาณพที่เหลือทูลถามปัญหาของตนๆ และพระบรมศาสดาทรงตอบแล้ว ติสสเมตเตยยมาณพพร้อมมาณพเหล่านั้น ทูลขออุปสมบทในพระธรรมวินัย พระองค์ก็ทรงอนุญาตให้เป็นภิกษุด้วยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทา
|
