พระอุปเสนวังคันตะ ในพุทธุปบาทกาลนี้ ท่านพระอุปเสนเถระ เป็นบุตรของวังคันตพราหมณ์ มารดาชื่อนางสารีพราหมณี ในตำบลบ้านชื่อว่านาลันทะ แคว้นมคธ เดิมชื่อว่า อุปเสนมาณพ อีกอย่างหนึ่ง เรียกชื่อตามที่เป็นบุตรของวังคันตพราหมณ์ว่า อุปเสนวังคันตบุตร เป็นน้องชายของท่านพระสารีบุตร พระสารีบุตร มีพี่น้องร่วมท้องมารดาเดียวกันถึง ๖ คน น้องชายสามคน คือ พระจุนทะ, พระอุปเสนะ และพระเรวัตตะ, น้องหญิงสามคน คือ นางจาลา, นางอุปจารา, และนางสีสุปจารา รวมเป็น ๗ คน กับทั้งท่านพระสารีบุตร
อุปเสนมาณพนั้น เจริญวัยแล้ว ได้ศึกษาไตรเพทตามลัทธิของพราหมณ์ ต่อมาได้ฟังพระธรรมเทศนา ในสำนักของพระบรมศาสดา เกิดศรัทธาเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา จึงได้บรรพชาอุปสมบทถือเพศเป็นบรรพชิต ทำกิจพระพุทธศาสนาตามหน้าที่ ครั้นท่านอุปเสนะบวชแล้ว มีพรรษาได้เพียงพรรษาเดียวเท่านั้น คิดว่าจะยังพระพุทธศาสนาให้เจริญมากขึ้นด้วยหมู่พระภิกษุสงฆ์ จึงได้เป็นอุปัชฌาย์ อุปสมบทบวชกุลบุตร
ภายหลังท่านพาศิษย์ของท่านไปเฝ้าพระบรมศาสดา ถูกพระบรมศาสดารุกรานว่าเป็นโฆษบุรุษ เป็นผู้มีความมักมาก เมื่อท่านกลับจากที่เฝ้าแล้ว จึงคิดว่าเราจะยังพระบรมศาสดาให้ตรัสสาธุการ เพราะอาศัยซึ่งบริษัทของเราให้จงได้ ครั้นคิดอย่างนั้นแล้ว ไม่ประมาท ตั้งใจเจริญซึ่งวิปัสสนากรรมฐาน ไม่ช้าไม่นานก็ได้สำเร็จอรหัตผล
ท่านประพฤติอยู่ในธุดงค์ ๑๓ ประการ ตามตำนานปรากฏว่า ท่านได้เป็นอุปัชฌาย์บวชกุลบุตร จนมีสัทธิวิหาริกประมาณถึงห้าร้อยองค์ เมื่อพระบรมศาสดาเสด็จประทับอยู่ที่พระเชตวันมหาวิหาร ท่านได้พาสัทธิวิหาริกของท่านไปเฝ้าพระบรมศาสดาอีก ในครั้งนี้ พระบรมศาสดาทรง สาธุการแก่ท่านว่า สาธุ สาธุ อุปเสนะ ดูกรอุปเสนะ ดีละๆ ฉะนี้ สมตามความที่ท่านคิดไว้
พระองค์ได้ทรงแสดงซึ่งคุณแห่งท่านพระอุปเสนะนั้น มีประการต่างๆ ในกาลต่อมา พระศาสดาประทับนั่งท่ามกลางหมู่พระอริยะ ทรงสถาปนาพระอุปวังคันตเถระ ไว้ในตำแหน่งยอดเยี่ยมของเหล่าภิกษุ ผู้นำความเลื่อมใสมาโดยรอบ (ในหมู่ชนทั้งชั้นสูงและชั้นต่ำ) ในพระศาสนานี้ (สมนฺตปาสาทิกานํ)
|
